Πηγή: Γ. Πετρόπουλος -Δ. Ψαρράς: "Χαρίλαος Φλωράκης - Επαναστάτης παντός καιρού"

Τον Σεπτέμβριο του 1994 ο Χαρίλαος Φλωράκης παρέδωσε στην τότε γ.γ. της Κ.Ε. του ΚΚΕ Αλέκα Παπαρήγα ένα ιδιόγραφο κείμενο, στο οποίο διατύπωνε τις τελικές του σκέψεις:

«Δεν το ονοματίζω τούτο το χαρτί διαθήκη, για το λόγο ότι δεν έχω τίποτα να διαθέσω. Ο,τι βιος είχα το έχω δώσει στο Κόμμα, στο Κόμμα στο ΚΚΕ με τα γνωστά σύμβολά του, τη Μαρξιστική-Λενινιστική ιδεολογία του, το πρόγραμμά του και τις αρχές του. Πολιτικά δεν έχω επίσης τίποτα να αφήσω. Ο,τι είχα το έδωσα με τη συγκεκριμένη δράση μου. Να αφήσω πολιτικές ορμήνιες δεν το θεωρώ σοβαρό.
Θέλω να επιστρέφω, και να ταφώ στον τόπο που γεννήθηκα στο Παλιοζογλώπι και συγκεκριμένα στον Αηλιά για νάχω αγνάντιο. Ο τάφος να είναι απλός, μόνο να φραχτεί για να μη με ξεχώσουν τα αγρίμια. Δεν θέλω λόγους και στεφάνια. Αυτά να εκφραστούν με βοήθεια στο Κόμμα.
Γεια σας, Χαρίλαος Φλωράκης».1

Αυτό το επιγραμματικό και συνάμα συγκλονιστικό αποχαιρετιστήριο μήνυμα συντάχθηκε σχεδόν έντεκα χρόνια πριν από τον θάνατο του κομμουνιστή ηγέτη. Πρόκειται για σπάνια περίπτωση εθελοντικής απόσυρσης από τα κοινά ενός πολιτικού που διέθετε ακόμα μεγάλη αίγλη στον χώρο της Αριστερός. Πίσω όμως από τη λιτή του διατύπωση, το μήνυμα του Φλωράκη δεν έκρυβε και την προσωπική του πικρία από τις εξελίξεις της τελευταίας περιόδου, την αμηχανία του μετά την κατάρρευση του καθεστώτος της Σοβιετικής Ενωσης και των άλλων χωρών του Συμφώνου της Βαρσοβίας, αλλά κυρίως την απογοήτευσή του από τη διάσπαση του κόμματός του, την αποχώρηση πολλών στενών του συνεργατών και την επικράτηση στην εσωκομματική πάλη μιας ομάδας που είχε αντιταχθεί στα δικά του ανοίγματα την περίοδο της συγκρότησης του Συνασπισμού.


Βέβαια κανείς δεν διανοήθηκε να αμφισβητήσει τον ζωντανό «θρύλο» του κόμματος όσο ζούσε. Αλλά ήδη από τη μέρα της κηδείας του, τον Μάιο του 2005, επιχειρήθηκε από την ηγεσία του κόμματος να δοθεί μια άλλη εικόνα της πολιτικής του τοποθέτησης. Στον επικήδειο που εκφώνησε η Αλέκα Παπαρήγα επέλεξε να εμφανίσει τον Φλωράκη σαν υποστηρικτή της δικής της πολιτικής πλατφόρμας: «Ολοζώντανη είναι μπροστά μας η αποφασιστική συμβολή του Χαρίλαου Φλωράκη, το 1990, στην ευρεία Ολομέλεια της Κ.Ε., στο 13ο Συνέδριο το 1991. Στην υπεράσπιση της προσφοράς του σοσιαλιστικού συστήματος. Η θαρραλέα στάση του να λοιδορήσει τα βουνά του ψέματος που έπεφταν στον σοσιαλισμό και την ιδεολογία του. Η στέρεα πεποίθησή του ότι ο κόσμος θα αλλάξει, ο σοσιαλισμός θα νικήσει, τότε σε εξαιρετικά δύσκολες και σκοτεινές στιγμές».2

Αλλά η ώρα της αποκαθήλωσης ήρθε αρκετά χρόνια αργότερα, με τον πιο επίσημο τρόπο, όταν πλέον είχε αναλάβει τα ηνία του κόμματος ο Δημήτρης Κουτσούμπας. Με κείμενο που υπογράφει το Π.Γ. της Κ.Ε. του ΚΚΕ και δημοσιεύεται στο θεωρητικό περιοδικό του κόμματος, γίνεται για πρώτη φορά ανοιχτή κριτική στην πολιτική που ακολουθούσε ο Φλωράκης. Το κείμενο αυτό έχει βέβαια συνταχθεί στα τέλη του 2013, κάτω από την πίεση που προκαλούσε στο ΚΚΕ η επίμονη πρόσκληση του ανερχόμενου ΣΥΡΙΖΑ να συνεργαστούν σε μια κυβέρνηση της Αριστερός: «Εδώ κι ενάμιση χρόνο αναπτύσσεται μία επίθεση η οποία, ανεξάρτητα από πού προέρχεται, έχει ως στόχο να πετύχει ό,τι δεν κατάφερε ο οπορτουνισμός το 1968 και το 1991: να μετατραπεί το ΚΚΕ σε συνιστώσα της οπορτουνιστικής και ρεφορμιστικής Αριστεράς».

Αλλά οι διατυπώσεις που περιλαμβάνει το ντοκουμέντο αυτό συνιστούν πλήρη ανατροπή της πολιτικής που ακολούθησε ο Φλωράκης από το 1974 και στο εξής. Καταρχάς αποκηρύσσεται με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο το 13ο Συνέδριο: «Τις θεμελιακές του αρχές (δηλ. τα κομμουνιστικά αντανακλαστικά, τη φυσιογνωμία του κόμματος, δηλαδή του χαρακτήρα του, των αρχών και κανόνων συγκρότησης και λειτουργίας του, την αναγνώριση ως θεωρίας καθοδήγησης του μαρξισμού-λενινισμού και του προλεταριακού διεθνισμού) τις κράτησε το Κόμμα σε όλη την πορεία του, πλην του 13ου Συνεδρίου (1991)».

Ομως η «οπορτουνιστική παρέκκλιση» εντοπίζεται από τους συνεργάτες του κ. Κουτσουμπά πολύ νωρίτερα: «[Ηδη στο 10ο Συνέδριο του 1978] τονιζόταν ότι μπορούσε ν’ αξιοποιηθεί η πείρα του Λαϊκού Μετώπου, του ΕΑΜ, της ΕΔΑ και μερικότερων συνεργασιών στην προ- δικτατορική περίοδο. Πρόκειται στην ουσία για σχήματα πολιτικής συνεργασίας που καταργούν την ιδεολογική και πολιτική αυτοτέλεια του Κόμματος, όπως άλλωστε συνέβη με την περίπτωση της ΕΔΑ και της ίδρυσης του Συνασπισμού της Αριστεράς και της Προόδου. Είναι φανερό ότι δεν είχε εκτιμηθεί αντικειμενικά η πείρα της ΕΔΑ και πάνω και σ’ αυτήν την αδυναμία έγινε παρέκκλιση με την ίδρυση του Συνασπισμού της Αριστερής και της Προόδου».

Ωστε «παρέκκλιση» η πρωτοβουλία του Φλωράκη να συνεννοηθεί με τον Κύρκο για τη δημιουργία του Συνασπισμού. Το επιχείρημα του ντοκουμέντου είναι ότι μ’ αυτήν τη συνεργασία «παραγνωριζόταν ότι ο οπορτουνιστικός χαρακτήρας αυτών των δυνάμεων που αποσχίστηκαν από το Κόμμα δεν καθοριζόταν κυρίως από τον τίτλο, αλλά από τη στάση τους απέναντι σε θεμελιακές κομμουνιστικές θέσεις κι αρχές, επομένως κι απέναντι στο Κόμμα. Με αυτήν την έννοια ήταν δύναμη αντικομμουνιστική ύστερα από την απόσχιση, την οποία αξιοποίησαν οι αστικές δυνάμεις για να πλήξουν το εργατικό και κομμουνιστικό κίνημα, διαχωρίζοντάς το σε “ανανεωτικό” και “δογματικό"». Αλλά, όπως είδαμε πιο πάνω, η επιμονή του Φλωράκη στον «τίτλο», δηλαδή στο «όνομα», ήταν το όχημα με το οποίο κατόρθωσε το ΚΚΕ να ηγεμονεύσει στον χώρο της Αριστερός την περίοδο της μεταπολίτευσης.

Πιο κάτω το ντοκουμέντο κατακρίνει και το 12ο Συνέδριο του 1987, το οποίο έθετε ως προϋπόθεση την οικοδόμηση ενός συνασπισμού των αριστερών και προοδευτικών δυνάμεων στη βάση ενός κοινού προγράμματος: «Το 12ο Συνέδριο άφηνε ανοιχτό με ποιες δυνάμεις από τον χώρο του οπορτουνισμού μπορούσε να γίνει συνεργασία, ανάλογα με τις τότε εξελίξεις γύρω από τον τίτλο του “ΚΚΕ εσωτερικού”. Η Ολομέλεια της Κ.Ε. του ΚΚΕ το Μάη του 1988, ένα χρόνο μετά από το 12ο Συνέδριο, υπογράμμιζε ότι το Κόμμα έπρεπε “να βάλει στο κέντρο της τακτικής του την ανάγκη ν’ αποκλειστούν οι αυτοδύναμες λύσεις τόσο του ΠΑΣΟΚ όσο και της Ν.Δ., να έχει στόχο του ν’ αναδειχτεί πιο ισχυρό το ΚΚΕ και, ευρύτερα, πιο ισχυρή συνασπισμένη Αριστερά”.

Αναφερόταν στην ίδια Ολομέλεια ότι “ένα ισχυρό ΚΚΕ και μια συνασπισμένη Αριστερά αποτελούν τη μόνη διέξοδο για τα συμφέροντα του λαού και της χώρας και ως δύναμη μάχης και ριζοσπαστικής αντιπολίτευσης και ως δύναμη που μπορεί να συμβάλει στη διαμόρφωση, στη βάση προγράμματος, ακόμα και κυβερνητικών λύσεων, που θα ξεπερνάνε τα πλαίσια του δικομματισμού”.

 Η απόφαση της Ολομέλειας της Κ.Ε. του Δεκέμβρη του 1988 επικύρωσε το πόρισμα της ομάδας εργασίας ΚΚΕ-ΕΑΡ, το εκτίμησε ως μια πρώτη προσέγγιση ανάμεσα στα δύο κόμματα σε βασικά θέματα, με συγκλίσεις που επιτεύχθηκαν με αμοιβαίες υποχωρήσεις. Εκτιμούσε ότι μπορούσε να συμβάλει στη διαμόρφωση μιας προγραμματικής διακήρυξης των δυνάμεων της Αριστεράς και της Προόδου, που θα έβαζε τις βάσεις ενός συνασπισμού μακράς πνοής, αποτελούσε επίσης κείμενο προετοιμασίας του εκλογικού προγράμματος, με τη συμβολή των απόψεων και των ιδεών όλων των δυνάμεων που θα έπαιρναν μέρος σ’ αυτόν. Σημειωνόταν επίσης ότι το κοινό πόρισμα της ομάδας εργασίας ΚΚΕ-ΕΑΡ διέρρευσε από την επιτροπή που το επεξεργαζόταν πριν να έλθει στο Π.Γ. και στη συνέχεια στην Κ.Ε. για συζήτηση κι απόφαση. Αποτελεί και αυτό ένα δείγμα, ανάμεσα σε χιλιάδες άλλα, για το πώς οι οπορτουνιστές μέσα κι έξω από το Κόμμα προσπαθούσαν να το φέρουν προ τετελεσμένων γεγονότων. Δεν είναι βέβαια ζήτημα του παρόντος κειμένου η συζήτηση για τα γενικά και ειδικά προβλήματα που συνδέθηκαν και με τη διαδικασία συγκρότησης του Συνασπισμού της Αριστερής και της Προόδου».

Και μπορεί να ισχυρίζεται το κείμενο ότι δεν προτίθεται να προβεί σε αναλυτική αποτίμηση της περιόδου, αλλά δεν αποφεύγει να αποφανθεί ότι «η επιλογή της συγκυβέρνησης όξυνε την κρίση που υπέβοσκε στο Κόμμα και η οποία με ευθύνη των δεξιών κι “αριστερών” οπορτουνιστών είχε μεταφερθεί μελετημένα και μέσα στην ΚΝΕ. Και οι δύο ομαδοποιήσεις, που δρούσαν καθαρά ως φράξιες, αλληλεπικαλύπτονταν και αλληλοσυνεργάζονταν, δεν ασκούσε κριτική η μια στην άλλη, ενώ εμφανίζονταν με εκ διαμέτρου διαφορετικές απόψεις. Στην πραγματικότητα συνέβαινε το αντίθετο: Είχαν πλήρη σύμπνοια μεταξύ τους όσον αφορά την πολεμική κατά της πλειοψηφίας της Κ.Ε. με στόχο την αλλοίωση του επαναστατικού χαρακτήρα του Κόμματος, την ανοιχτή απομάκρυνσή του από τον μαρξισμό-λενινισμό. Δεν θα σταθούμε επίσης στη στάση των περίφημων συμμάχων των οπορτουνιστών στο πλαίσιο του τότε Συνασπισμού που, μόλις ξέσπασε ανοιχτά η κρίση στο Κόμμα, έπαιρναν αποστάσεις οι περισσότεροι στον σχηματισμό των δύο κυβερνήσεων για να στριμώξουν το Κόμμα στη γωνία και ν’ ανοίξουν διαύλους επικοινωνίας με το ΠΑΣΟΚ».

Φροντίζει το Π.Γ. να ξεκαθαρίσει ότι «από τυπική πλευρά η συμμετοχή και η στήριξη των δύο κυβερνήσεων του 1989-1990 δεν αποτελεί παραβίαση του Προγράμματος του Κόμματος», αλλά επικρίνεται επειδή «στη γενικότητά της ήταν ενταγμένη στη λογική συνεργασίας και με αστικές πολιτικές δυνάμεις». Ακόμα και το πάγιο αίτημα της Αριστερός για την απλή αναλογική αντιμετωπίζεται πλέον με καχυποψία: «Για πολλά χρόνια μετά από το 1974, κεντρικό πολιτικό αίτημα αποτέλεσε η διεκδίκηση της απλής αναλογικής όχι μόνο ως εκλογικό σύστημα που εξισώνει για όλα τα κόμματα τις προϋποθέσεις για την εκλογή βουλευτή, αλλά και ως σύστημα που μπορούσε να στερήσει από την αστική τάξη τη δυνατότητα μονοκομματικής κυβέρνησης, ως κλειδί για πολιτική συνεργασία, για την ανάδειξη του ΚΚΕ σε ρυθμιστή στον σχηματισμό κυβέρνησης».

Και το συμπέρασμα είναι ότι «η συμμετοχή του Κόμματος σε τέτοιες κυβερνήσεις φούντωσε μέσα στο Κόμμα τον οπορτουνισμό, που σήκωσε ανοιχτά κεφάλι μ’ επικεφαλής μέλη της Κ.Ε. και τον τότε γ.γ. της Κ.Ε. Γρήγορή Φαράκο». Δεν κατονομάζεται, αλλά είναι σαφές ότι, πίσω από τον «αποστάτη» Φαράκο, εδώ στηλιτεύεται ο ίδιος ο Φλωράκης.

Εξίσου επικριτική για την πολιτεία του ιστορικού ηγέτη του κόμματος είναι και η κατάληξη του κειμένου: «Σε περιόδους που για διάφορους λόγους ο οπορτουνισμός απειλεί το Κόμμα από τα μέσα ή δυσκολεύει ακόμα την αποτελεσματικότητά του, διαβρώνει την ιδεολογικοπολιτική του ενότητα, η Κ.Ε. έχει την ευθύνη να θέσει μπροστά στα μέλη του Κόμματος τις διαφορές και τα μέλη του Κόμματος μετά λόγου γνώσης κι ευθύνης να δώσουν λύση από τα κάτω προς τα πάνω. Σύνθεση διαφορών σε ιδεολογικό και προγραμματικό επίπεδο δεν μπορεί να γίνει και, αν γίνει, τότε το Κόμμα μετατρέπεται σε οπορτουνιστικό και μόνο, γιατί εκφράζει συμβιβασμό ανάμεσα σε αντιδιαμετρικές απόψεις. Η λεγάμενη “ενότητα μέσ' από τη διαφορετικότητα”, η σύνθεση διαφορετικών απόψεων σε θέματα ιδεολογίας και προγράμματος, στο όνομα να μη γίνει διάσπαση, λειτουργεί ως ο πιο ασφαλής δρόμος για τη μετάλλαξη του Κόμματος ή για την αυτοπεριθωριοποίησή του, ακόμα και την αυτοδιάλυση που τη γνωρίσαμε ως εξέλιξη σε πολλά κομμουνιστικά κόμματα μετά από το 1991».3


Και σαν να μην έφταναν αυτά, τα τελευταία χρόνια πολλαπλασιάζονται οι προσπάθειες αντιδραστικών πολιτικών και εκκλησιαστικών κύκλων να αμαυρώσουν τη μνήμη του κομμουνιστή ηγέτη, με κάθε λογής «μαρτυρίες» από την επίσκεψή του στο Αγιον Ορος το 1995, όπου υποτίθεται ότι ο Φλωράκης προσέγγισε τον χριστιανισμό, καθώς και ότι ζήτησε να ταφεί με θρησκευτική κηδεία. Μάλιστα ο γνωστός φιλοχουντικός μητροπολίτης Αμβρόσιος θα γράψει ότι «στην περίπτωση του Χαρίλαου Φλωράκη ο Θεός για μια ακόμη φορά ενίκησε! Ο περιώνυμος διώκτης του Χριστού, ο διάσημος αρνητής της πίστεως, στο τέλος έσκυψε το κεφάλι μπροστά στον πνευματικό, τον αντιπρόσωπο δηλ. του Θεού, και ομολόγησε την ενοχή του. Πραγματοποιήθηκε έτσι μια ακόμη συμφιλίωση του Θεού με τον άνθρωπο, του τύπου Σαούλ. Η φωνή του Σωτήρος Χριστού “Σαούλ, Σαούλ, τι με διώκεις;” ήχησε στα κατάβαθα της ψυχής και του Χαρίλαου Φλωράκη και τότε το θαύμα έγινε! Μέσα στο Μέγαρο του Λαού, στο Αρχηγείο του ΚΚΕ μετά από πρόσκληση του Χαρίλαου, εισήλθεν ο Αγιορείτης Ιερομόναχος π. Αθανάσιος, αδελφός της Ιεράς Μονής Σίμωνος Πέτρας, και εκεί μέσα δέχθηκε την εξομολόγηση του άλλοτε διώκτη της πίστεως!». 4    

Αυτή βέβαια η γελοία προσπάθεια προσεταιρισμού της μνήμης του Φλωράκη ακόμα και από τους αντιδραστικούς κύκλους είναι ταυτόχρονα η τελευταία επιβεβαίωση της ευρύτερης λαϊκής απήχησης της προσωπικότητάς του, που ξεπερνά κατά πολύ τα όρια του κόμματός του.

Παραπομπές
 
1 Βλ. τον ιστότοπο του ΚΚΕ, https://goo.gl/FHXCTQ.
 
2 «Τελετή αποχαιρετισμού του Χαρίλαου Φλωράκη», Ριζοσπάστης, 26/5/2005, https://goo.gl/31 mfzU.
 
3 Π.Γ. της Κ.Ε. του ΚΚΕ, «Η πορεία αποκατάστασης του επαναστατικού χαρακτήρα του ΚΚΕ», Κομμουνιστική Επιθεώρηση, τχ. 6,2013.
 
4 «Προσωπικό ιστολόγιο του μητροπολίτη Καλαβρύτων και Αιγιαλείας Αμβροσίου», 23/5/2011, http://mkka.blogspot.gr/2011/05/blog-post_23. html.

______________


■ Μίμης Ανδρουλάκης, Μετά, εκδ. Λιβάνης, Αθήνα 1992.
■ Πέτρος Ανταίος, Ν. Ζαχαριάδης - Θύτης και θύμα, εκδ. Φυτράκη, Αθήνα 1991.
■ Τάκης X. Αντωνίου, Προσωπογραφίες, εκδ. Δωδώνη, Αθήνα 1989.
■ Β. Γ. Αφινιάν, κ.ά. (επιμ.), Σχέσεις ΚΚΕ και Κ.Κ. Σοβιετικής Ενωσης στο διάστημα 1953-1977 (σύμφωνα με τα έγγραφα τον Αρχείου της Κ.Ε, του ΚΚΣΕ), μτφρ. Α. Τρακάδας, εκδ. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1999.
■ Νίκος Ζαχαριάδης, Το κρυφό αρχείο της εξορίας, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 1991.
■ Χρηστός Θεοχαράτος, Χαρίλαος Φλωράκης και λαϊκό κίνημα, τ. Α, εκδ. Τυποεκδοτική, Αθήνα 2001.
■ Χρήστος Θεοχαράτος, Χαρίλαος Φλωράκης. Ο λαϊκός ηγέτης, τ. Β', εκδ. Τυποεκδοτική, Αθήνα 2003.
■ Νίτσα Λουλέ-Θεοδωράκη, Χαρίλαος Φλωράκης, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1995.
■ Αννα Παναγιωταρέα, Κι σέν’ πώς σ’λεν; Χαρίλαος Φλωράκης, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 2001.
■ Τάσος Παππάς, Η χίμαιρα της μεγάλης Αριστεράς, εκδ. Δελφίνι, Αθήνα 1993.
■ Γρήγορης Φαράκος, Μαρτυρίες και στοχασμοί. 1941-1991,50χρόνια πολιτικής δράσης, εκδ. Προσκήνιο, Αθήνα 1993.
■ Σταύρος Ψυχάρης, Οι μνηστήρες της εξουσίας στο παιχνίδι της αλήθειας, Αθήνα 1977.
Αδημοσίευτες πηγές
■ Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ), Αρχείο Λεωνίδα Κύρκου
■ ΚΚΕ, Η 17η Ολομέλεια της Κ.Ε., απόρρητο, μόνο για εσωκομματική χρήση, έκδοση της Κ.Ε. του ΚΚΕ 1974.
■ Βιογραφική έκθεση του σ. Χαρίλαου Φλωράκη (1951, στο πλαίσιο ανακαταγραφής των μελών του ΚΚΕ).
■ Πρακτικό ανακαταγραφής του Χ. Φλωράκη, στα ρωσικά και σε ελληνική μετάφραση (αρχείο Γιώργου Πετρόπουλου).


• ΚΚΕ, Δοκίμιο Ιστορίας 1949-1968, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2011.
■ ΚΚΕ, Το 9ο Συνέδριο, έκδοση της Κ.Ε., Αθήνα 1974.
■ ΚΚΕ, Από το 9ο ώς το 10ο Συνέδριο. Ντοκουμέντα, Αθήνα 1978.
■ ΚΚΕ, Από το 10ο ώς το 11ο Συνέδριο. Ντοκουμέντα, έκδοση της Κ.Ε. του ΚΚΕ, Αθήνα, χ.χ. [1987],
■ ΚΚΕ, Από το 11ο ώς το 12ο Συνέδριο. Ντοκουμέντα, έκδοση της Κ.Ε. του ΚΚΕ, Αθήνα, χ.χ. [1987],
■ ΚΚΕ, Από το 12ο ώςτο 13ο Συνέδριο. Ντοκουμέντα, έκδοση της Κ.Ε. του ΚΚΕ, Αθήνα, Δεκέμβρης 1990.

Ιστότοπος
■ http://www.kke.gr